Bolla del 1150 di Eugenio III: Monastero S. Maria dal Monte

Contenuto

Premessa

Dal sotto citato testo di Arcangelo Prologo si riporta la trascrizione della Bolla “In eminenti” – privilegio del papa Eugenio III del 7 dicembre 1150, in quanto è uno dei numerosi documenti, molto simili tra loro, che confermano l’esistenza in tale data del Monastero di Santa Maria del Monte e la sua pertinenza, insieme alla città di Andria (e di Corato, Barletta e Bisceglie) all’arcidiocesi di Trani.

La bolla è trascritta per intero per avere una ottimale visione d’insieme, avvertendo che:
- le evidenziazioni in grassetto o corsivo (non presenti nell’originale) intendono porre in risalto quanto maggiormente interessa Andria ed il Monastero di Santa Maria del Monte;
- la punteggiatura non è quella del Prologo (composta solo da punti che separano insiemi di sintagmi) ma è stata articolata al fine di rendere il testo più facilmente interpretabile; così pure sono stati evidenziati i dittonghi “ae → ę” e i nomi propri, quelli individuati, con le iniziali maiuscole.


Bolla di Eugenio III del 7 dicembre 1150

Eugenius episcopus servus servorum Dei venerabili fratri Bisantio tranensi archiepiscopo eiusque successoribus canonice substituendis in perpetuum.

In eminenti sedis apostolicę specula disponente Domino constituti, ex iniuncto nobis officio fratres nostros archiepiscopos debemus diligere et ecclesiis sibi commissis suam iustitiam conservare.

Quo circa venerabilis frater Bisanti archiepiscope Tranensis iustis tuis postulationibus gratum impertientes assensum prędecessorum nostrorum felicis memorię Calixti Papę et cęterorum vestigiis inherentes, sanctam tranensem ecclesiam cui Deo auctore pręesse dinosceris sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et pręsentis scripti privilegio communimus.

Statuentes ut quascumque possessiones quęcumque bona eadem ecclesia in pręsentiarum iuste ac canonice possidet aut in futurum concessione pontificum largitione regum vel principum oblatione fidelium seu aliis iustis modis pręstante domino poterit adipisci firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus hec propriis duximus exprimenda vocabulis, urbem videlicet Tranensem, Coratum, Andren, Barolum, Vigilias, cum omnibus pertinentiis suis et ecclesiis constructis intus et foris. Quicquid dignitatis et quicquid parrochiarum ad tranensis archicpiscopatus ecclesiam cognoscitur pertinere. Monasterium Sanctę Marie de monte quod in territorio tranensis civitatis situm est cura aliis monasteriis et ecclesiis ad prędicta loca pertinentibus et quęcumque alia ad vestram ecclesiam iuste atque canonice pertinere noscuntur.

Pallei etiam usum tibi tuisque successoribus in festivitatibus illis habendum concedimus quę Romanę ecclesię concessione distinctę sunt, scilicet Nativitatis Domini, Sancti Stefani, Epifania Domini, Cena Domini, Sabato sancto, Resurrectione, Ascentione, Pentecoste, Nativitate Sancti Joannis Baptistę, in natale omnium apostolorum, tribus festivitatibus Sanctę Marię, Commemoratione omnium sanctorum, in consecratione ecclesiarum altarium et clericorum, in diebus confessorum quorum corpora in tua ecclesia requiescunt.

Cuius nimirum pallei volumus te per omnia genium vendicare. Huius si quidem indumenti honor humilitas atque iustitia est. Tota ergo mente fraternitas vestra se exhibere festinet in prosperis humilem et in adversis si quando eveniunt cum iustitia erectam, amicam bonis, perversis contrariam. Nullius unquam faciem contra veritatem suscipiens. Nullius unquam faciem pro veritate loquentem premens. misericordię operibus iuxta virtutem substantię insistens et tamen insistere etiam supra virtutem cupiens. Hec est frater carissime pallei accepti dignitas quam si sollicite servaveris quod foris accepisse ostenderis intus habebis.

Preterea confirmamus ut idem Tranensis archiepiscopatus cum parrochiis sicut ex prędecessorum nostrorum privilegiis institutum est perpetuo sine diminutione permaneat, et romanę tantum ecclesię subiectus in perpetuum cum omni dignitate sua et integritate persistat. Decernimus quoque ut nulli omnino hominum liceat pręfatam ecclesiam temere perturbare aut eius possessiones auferre vel ablatas retinere minuere seu aliquibus vexationibus fatigare sed omnia integra conserventur eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura.

Si qua quidem in futurum ecclesiastica secularisve persona hanc nostrę costitutionis paginam sciens contra eam temere temptaverit, secundo tertiove commonita, si non satisfactione congrua emendaverit, potestatis honorisque sui dignitate careat et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini redemptoris nostri Jesu Xristi aliena fiat atque in extremo examine districte ultioni subiaceat.

Cunctis autem eidem ecclesie sua iura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Xristi. Quatenus et hic fructum bonę actionis percipiant et apud districtum iudicem premia eternę pacis inveniant amen.

[Nel bollo tondo (o rota) si legge:] + Fac mecum Domine signum in bonum || S(an)c(tu)s Petrus | S(an)c(tu)s Paulus | Euge|nius |P(a)p(a) | III [1]

[C'è il monogramma del] "BENE VALETE".

Ego Eugenius catholicę ecclesię episcopus S[ub]S[cripsi] .
+ Ego Imarus tusculanensis episcopus SS.
+ Ego Nicolaus Albanensis episcopus SS.
+ Ego Hubaldus presbiter cardinalis tituli sanctę praxedis SS.
+ Ego Aribertus presbiter cardinalis tituli sanctę Anastasie SS.
+ Ego Julius presbiter cardinalis tituli sancti Marcelli SS.
+ Ego Oddo diaconus cardinalis sancti Georgii ad velum aureum SS.
+ Ego Octavianus diaconus cardinalis sancti Nicolai in carcere tulliano SS.
+ Ego Joannes paparo diaconus cardinalis sancti Adriani SS.
+ Ego Gregorius diaconus cardinalis santi angeli SS.
+ Ego Joannes diaconus cardinalis sanctę Marię Nove SS.
+ Ego Guido diaconus cardinalis sanctę Marię in porticu SS.
+ Ego Joannes diaconus cardinalis sanctorum Sergii et Bacchi SS.

Data Ferentini per manum Mariniani sanctę Romanę ecclesie scriptoris VII idus decembris indictione XIIII incarnationis dominicę anno MCL pontificatus vero domini Eugenii papę III anno sexto.

[tratta da A. PROLOGO, Le carte che si conservano nello Archivio del Capitolo della città di Trani (dal IX secolo all’anno 1266), Tip. V. Vecchi e Soci, Barletta 1877, doc. XLIV, pp.104-106]


NOTE

[1] Nei due cerchi concentrici che formano il bollo, c’è il motto (in caratteri gotici), che riporta l'inizio del vv. 17 del salmo 85; al centro del bollo solitamente una croce lo divide in 4 parti: nel quarto in alto a sinistra è scritto SČS su PETRUS, in quello a fianco SČS su PAULUS; nei quarti in basso è scritto il nome del papa (nell'esempio: EUGE con a fianco NIUS, soprastanti rispettivamente ·(PP)· e ·III·).
esempio: