documenti 1251-1254: Manfredi e Innocenzo IV

Contenuto

Documenti del 1251 - 1254, Manfredi e Innocenzo IV

- I -

Innocentii IV Annus 9 - Christi 1251.

"P[ietro]. Sancti-Georgii ad Velum-Aureum diac. cardinali Apostolicae Sedis legato.
Cum dilectum filium fratrem Petrum Ostiarium, et consanguineum nostrum ad te pro eo, quod nobilis vir Manfredus natus quondam Frederici olim Romanorum imperatoris, et marchio de Frimborch volunt, ut per tuas et ipsorum litteras accepimus, ad mandatum nostrum, et Ecclesiae devotionem redire, ut tibi super hoc nostrae voluntatis exponat beneplacitum, destinemus; sicque nobis fiducia et spes detur, quod iidem ad ipsius Ecclesiae beneplacita et obsequia ejus praeventi gratiis et beneficiis, eo insistent ferventius, et studiosius se convertent, quo eam impetiverunt majoribus nocumentis; mandamus quatenus, si de consilio nobilium virorum Casertani et Acerrarum comitum, nec non Neapolitanae et Capuanae civitatum, et communium, quibus super hoc dirigimus scripta nostra, iidem nobiles ad mandatum Ecclesiae redierint, et recepti fuerint ab eadem; tu eidem Manfredo principatum Tarentinum, et marchioni praefato Andrensem comitatum in feudum auctoritate nostra concedas, receptis prius ab eis nostro et Ecclesiae Romanae nomine fidelitatis et homagii ligii juramentis: ac dilecto filio nobili viro nato dilecti filii nobilis viri marchionis Estensis (e Raynaldo Azonis filio loqui Pontificem ex monacho Patavino colligi videtur, quem ait hoc anno in Apulia obiisse, relicto notho filio Obizone, qui justorum natalium dignitate a Pontifice et Romanorum rege decoratus Estensem principatum obtinuit) ac Arcion germano tuo; necnon iis, qui adhaeserunt Ecclesiae, ac adhaerent, et ejusdem fidelibus et devotis, datis omnimoda libertate ac etiam primitus civitatibus, castris, villis, terris, et munitionibus omnibus, quocumque nomine censeantur, quae detinentur ab eis, praedictorum principatus, et comitatus exceptis, in eiusdem fratris P. vel aliorum, quibus idem frater commiserit, manibus restitutis; ut de ipsorum castrorum et munitionum custodia ordinent, et disponant prout eis videbitur expedire.
Dat, Mediolani IX Kal. Aug. an. IX."

Respuit Manfredus fiduciarum se Apostolicae Sedis profiteri, cum novas interea vires collegisset: ac praefecturae Siciliae, quam pro Conrado gerebat, retenta dignitate, acerrimum illius vindicem et hostem Ecclesiae se exhibuit. Exponit enim pluribus anonymus Gestorum illius scriptor, ut Germanicas copias, quae ob stipendiorum defectum ab ejus partibus desciscere moliebantur, erogatis pecuniis in suo obsequio confirmavit, atque Andriam, quae ad Pontificias partes transfugerat, primo impetu oppresserit: inde Nuceriam profectus Fogitanos, qui defectionis consilia inibant, seque aggeribus coeperant communire, ad deditionem compulsos, propugnacula recens excitata solo aequare coegerit: tum Barolum facta impressione expugnarit, ejusdem moenia everterit. ... 

[tratto da: "Annales Ecclesiastici", di Caesaris S. R. E. Card. Baronii, od. Raynaldi et Jac. Laderchii, Ludovicus Guérin typographus editor, Parisiis, 1870, tom. XXI., an. 1251, pagg 414-415.]

     ......................................
- II -

Innocentii IV Annus 12 - Christi 1254.

"Nobili viro Manfrido principi Tarentino fideli nostro.
Clemens semper et mitis in suis actibus mater Ecclesia illum benignitatis circa suos filios et subditos tenet modum, et tanquam vehementer in operibus pietatis exultans, et quasi amoenas sibi delicias existimans misereri, eligat magis servare mansuetudinem quam rigorem, et ignoscere potius quam saevire. Verumtatem si culpam in quoquam reperiat, vel offensam, quia delectabile ac jucundum est sibi dimittere delinquentem in paenae dimissionem, vel moderationem jucundum, libentius parcit quam feriat; et plus se illi propitiam exhibet, quam severam. Nam et agnoscit quod revera tunc egregie de aliquo vindicta sumitur, cum ei magnanimiter indulgentur: id enim in suis praecique quaerit, et optat Ecclesia, quod in suo benigno collecti gremio amore ac devotione proficiant, et in suorum dulcedine uberum continue delectentur: quibus sponte nos in donis, et gratiis largifluos exhibemus, ut benevolentia et liberalitate nostra percepta, in nostris, et ejusdem Ecclesiae beneplacitis fortius roborentur. Quia igitur (te) ipsius Ecclesiae brachiis totaliter commisisti, eam matrem, et dominam recognoscens, tua firmata salubriter ad ipsius mandata et obsequia voluntate; nos de hoc multo concepto gaudio, recipientes te in nostram, et Apostolicae sedis gratiam, patris, et fratrum tuorum, ac tuis culpis nequaquam obstantibus; tibique omnes iniurias, et offensas, quas nobis et eidem Apostolicae sedi, ac Ecclesiae intulisti, totaliter remittentes; quoniam per te, in quo generis claritas, potentia, industria, et alia quamplura digna laude concurrunt, honor, commodum, et exaltatio Ecclesiae potuerunt multipliciter, et efficaciter procurari; providimus personam tuam muneribus sublimare magnificis, ejusque statum insignibus honoribus illustrare: ut tu de tot effusorum circa te beneficiorum affiuentia corde laetus, et Ecclesiae valde gratus ad devotione et dilectionem ejusdem vehementer inardescas.
Hinc est quod cum Regnum Siciliae cum omnibus districtibus et pertinentiis ad Apostolicam sedem plene pertineat, sitque ad ejus dominium totaliter devolutum; nos volentes te in illo principaliter et amplifice honorare, concessiones de Principatu Tarentino, cum Gravini et Tricarici comitatibus, ac de honore montis S. Angeli dudum tibi factas a quondam Frederico olim Romanorum imperatore, ac Rege Siciliae patre tuo, prout in ejus litteris, seu privilegiis confectis exemplum continetur; nobilitati tuae de fratrum nostrorum consilio auctoritate apostolica confirmamus, etc. usque communimus. Ac insuper Apostolicum circa te favorem ampliando, praemissa omnia ab eodem Frederico concessa, de novo tibi et haeredibus tuis in perpetuum, de fratrum consilio eorumdem, plene conferimus ex gratia speciali. Comitatum etiam Andrensem pro comitatu Monti-Caveosi, quem nunc tenet nobilis vir B. marchio de Houmburch, tibi gratiose in concambium duximus concedendum: ita quod et principatum, et honorem, et comitatus praedictos cum civitatibus, castris, villis, portubus, baroniis, hominibus, infeudatis, et non infeudatis; terris cultis, et incultis, sylvis, aquis, aquarumque decursibus, et pascuis; cum honoribus, dignitatibus, et iis quae ad merum et mixtum imperium pertinent, et cum juribus, et rationibus et pertinentiis omnibus eorumdem; tu et iidem heredes immediate a Rom[ana]. Ecclesia, nullum alium praeter ipsam recognoscendo in iis superiorem, vel dominum, teneatis perpetuo. De quibus omnibus dilectum filium nobilem virum Galvanum Lanceam avunculum tuum tuo nomine in eorumdem fratrum nostrorum praesentia curavimus per annulum investire: non obstantibus quibuscumque excommunicationum, seu privationum aut depositionis sententiis, in personam memorati Frederici auctoritate Apostolica promulgatis, seu aliis circa ipsum impedimentis, et quibuslibet statutis, seu legibus editis, vel edendis, per quae praedictae ipsius Frid[erici]. concessiones infringi, seu irritari, vel vacuari possent, aut etiam revocari, et qualibet alia in te privationis dignitatis, et honorum, aliorumque jurium sententia per nos lata.
Volumus autem, ut quotiescumque ipse Catholica Ecclesia pro defensione regni praefati generalem exercitum congregaverit, vel indixerit, tu dictique haeredes teneamini pro praedictis quinquaginta milites equis et armis bene munitos ad serviendum per quadraginta dies vestris sumptibus eidem Ecclesiae infra regni confinia exhibere. Nos quoque ac ipsa Ecclesia te, ac ipsos haeredes in praedictorum principatus, et aliorum omnium possessione manutenebimus, et contra omnes, qui vos molestaverint, impetierint, vel turbaverint super illis, defensione vobis curabimus assistere opportuna. Et si aliquem ius in eis, vel aliquo eorum habere constiterit, de contigno illi concambio in eodem regno studebimus providere. Ad haec pro terris aliis, quas praedictus marchio et Gualterus de Ocra in eisdem principatu, comitatibus tuis tenent, aequivalens in ipso regno tibi concambium concedemus. Nulli etc.
Datum Anagniae per manum Guillelmi magistri scholarum Parmensium S. R. E. vicecancellarii V. Kalend[as]. Octob. Indict. XIII. Incarnat. Domenicae MCCLIV. Pontif. vero Domini Innocentii Papae IV. anno XII."
Explicuit adhuc in Manfredum, quo magis illum sibi devinciret, Pontificiam liberalitatem Innocentius, suasque illi vices in amplissimis provinciis, demandavit, ut subjestae litterae ostendunt.
"Nostrum te tibi vicarium a Faro usque ad flumen Silens, et ab eodem flumine infra per terram Beneventanam, et comitatum Molisii, usque Trignium excepto justitieratu Aprutii, duximus in temporalibus, et iis quae ad merum, et mixtum imperium pertinent, de fratrum nostrorum consilio statuendum: ita quod vicariam hujusmodi immediate ab Apostolica Sede recognoscas, et teneas; et in vita tua, quamdiu fidelis, et obediens, et devotus Ecclesiae Rom[anae]. fueris, eandem exercens vicariam: ordinantes, et praecipientes, quod de proventibus ex terris, locis et universis districtibus ipsius vicariae obvenientibus; deductis exinde prius sumptibus, qui fient in custodia munitionum, castrorum, aliarumque terrarum infra terminos ejusdem vicariae consistentium, et expensis officialium, qui ad colligendum proventus hujusmondi fuerint deputati; octo millia unciarum auri habeas, et percipias annuatim; ita quod tertia pars horum octo millium in Kal. Decembris, et alia tertia in Kal. Aprilis, et reliqua tertia in Kal. Augusti tibi annis singulis integre persolvantur."

[Innocenzo IV muore poi in dicembre dello stesso anno 1254, come scrisse il suo successore Alessandro IV nella sua prima Enciclica:]

"Sane felicis recordationis Innocentio papa praedecessore nostro VII idus Decembris [1254, hora vespertina spiritum emisisse (annotava fra' Nicolao de Curbio, suo confessore e poi vescovo di Assisi)] in regno Sicilia, in civitate scilicet Neapolis, de angusto et tetro carnis carcere vocato, sicut speramus, ad spatiosum et ludicum caeli palatium, ut de multis laboribus, quos pro Ecclesiae honore ac libertate constanter pertulit, mercedem quietis percipiat sempiternae: ..."

[tratto da: "Annales Ecclesiastici", di Caesaris S. R. E. Card. Baronii, od. Raynaldi et Jac. Laderchii, Ludovicus Guérin typographus editor, Parisiis, 1870, tom. XXI., an. 1254, pagg 471-472, 475.]

[commento:
Emanuele Merra †] 

"... Manfredi, mentre pensava a conservare il reame al fratello suo Corrado, non dimenticò di rendere stabili le cose sue; ed unitamente al marchese di Frimburch spedì suoi ambasciatori a papa Innocenzo IV, perché lo ricevesse nella sua grazia, e riconoscesse i principato di Taranto, lasciatogli da Federico. Il pontefice con sua lettera datata da Milano il 21 luglio 1251 [I documento riportato qui a lato], ordinò a Pietro cardinale diacono di S. Giorgio al Velabro, che col consiglio dei conti di Acerra e di Caserta, non che dei Capuani e dei Napoletani desse con dritto fiduciale il principato di Taranto a Manfredi, e la contea di Andria al marchese di Frinburch, a patto che prestassero prima omaggio e fedeltà alla Santa Sede.
Se non che Manfredi, essendosi maggiormente rafforzato, ricusò di professarsi fiduciario della Sede apostolica, e poiché Andria era passata alle parti del papa, le fu sopra col suo esercito, e nel primo impeto l'oppresse, come fece lo stesso con Foggia e con Barletta.

......................

... Ai 27 luglio del medesimo anno [1254], egli[Manfredi] si portò in Napoli a prestare giuramento di fedeltà e di obbedienza al legato del papa. Al pontefice Innocenzo IV spedì in Anagni, tra gli altri suoi nunzii, Galvano Lancia e Riccardo Filangieri. Il papa li accolse con grande delizia; indi con bolla del 27 settembre 1254 datata da Anagni [II documento riportato qui a lato], dopo aver ricolmato Manfredi di molte lodi, gli confermò le concessioni fattegli da Federico II, cioè il principato di Taranto, le contee di Gravina e di Tricarico, l'onore di Monte Sant'Angelo, e la contea di Andria, invece di quella di Montescaglioso, che in allora si possedeva dal nobile uomo Bertoldo, marchese di Hohenbruch; con l'obbligo egli ed i suoi eredi, sempre che la Chiesa romana mettesse in armi tutto l'esercito per la difesa del regno, di dare ad ogni richiesta cinquanta cavalieri ben armati per quaranta giorni. E nell'istesso tempo creò Manfredi vicario generale del regno a vita. ..."

[Emanuele Merra, Castel del Monte,  (I ed.1889), Ist. Apicella, Molfetta, 1964, pag. 43]