- I -
Innocentii IV Annus 9 - Christi 1251.
"P[ietro]. Sancti-Georgii ad Velum-Aureum diac.
cardinali
Apostolicae Sedis legato.
Cum dilectum filium fratrem Petrum Ostiarium, et consanguineum
nostrum ad te pro eo, quod nobilis vir Manfredus natus quondam
Frederici olim Romanorum imperatoris, et marchio de Frimborch
volunt, ut per tuas et ipsorum litteras accepimus, ad mandatum
nostrum, et Ecclesiae devotionem redire, ut tibi super hoc
nostrae voluntatis exponat beneplacitum, destinemus; sicque
nobis fiducia et spes detur, quod iidem ad ipsius Ecclesiae
beneplacita et obsequia ejus praeventi gratiis et beneficiis, eo
insistent ferventius, et studiosius se convertent, quo eam
impetiverunt majoribus nocumentis; mandamus quatenus, si de
consilio nobilium virorum Casertani et Acerrarum comitum, nec
non Neapolitanae et Capuanae civitatum, et communium, quibus
super hoc dirigimus scripta nostra, iidem nobiles ad mandatum
Ecclesiae redierint, et recepti fuerint ab eadem; tu eidem
Manfredo principatum Tarentinum, et marchioni praefato Andrensem
comitatum in feudum auctoritate nostra concedas, receptis prius
ab eis nostro et Ecclesiae Romanae nomine fidelitatis et homagii
ligii juramentis: ac dilecto filio nobili viro nato dilecti
filii nobilis viri marchionis Estensis (e Raynaldo Azonis filio
loqui Pontificem ex monacho Patavino colligi videtur, quem
ait hoc anno in Apulia obiisse, relicto notho filio Obizone,
qui justorum natalium dignitate a Pontifice et Romanorum
rege decoratus Estensem principatum obtinuit) ac Arcion germano tuo;
necnon iis, qui adhaeserunt Ecclesiae, ac adhaerent, et ejusdem fidelibus et devotis,
datis omnimoda libertate ac etiam primitus civitatibus, castris,
villis, terris, et munitionibus omnibus, quocumque nomine
censeantur, quae detinentur ab eis, praedictorum principatus, et
comitatus exceptis, in eiusdem fratris P. vel aliorum, quibus
idem frater commiserit, manibus restitutis; ut de ipsorum
castrorum et munitionum custodia ordinent, et disponant prout
eis videbitur expedire.
Dat, Mediolani IX Kal. Aug. an. IX."
Respuit Manfredus fiduciarum se Apostolicae Sedis profiteri, cum
novas interea vires collegisset: ac praefecturae Siciliae, quam
pro Conrado gerebat, retenta dignitate, acerrimum illius
vindicem et hostem Ecclesiae se exhibuit. Exponit enim
pluribus anonymus Gestorum illius scriptor, ut Germanicas
copias, quae ob stipendiorum defectum ab ejus partibus
desciscere moliebantur, erogatis pecuniis in suo obsequio
confirmavit, atque Andriam, quae ad
Pontificias partes transfugerat, primo impetu oppresserit:
inde Nuceriam profectus Fogitanos, qui defectionis consilia
inibant, seque aggeribus coeperant communire, ad deditionem
compulsos, propugnacula recens excitata solo aequare
coegerit: tum Barolum facta impressione expugnarit, ejusdem
moenia everterit. ...
[tratto da:
"Annales Ecclesiastici", di Caesaris S. R. E. Card. Baronii, od. Raynaldi et Jac. Laderchii,
Ludovicus Guérin typographus editor, Parisiis, 1870, tom. XXI., an. 1251, pagg 414-415.]
......................................
- II -
Innocentii IV Annus 12 - Christi 1254.
"Nobili viro Manfrido principi Tarentino fideli nostro.
Clemens semper et mitis in suis actibus mater Ecclesia illum benignitatis
circa suos filios et subditos tenet modum, et tanquam vehementer in
operibus pietatis exultans, et quasi amoenas sibi delicias existimans
misereri, eligat magis servare mansuetudinem quam rigorem, et ignoscere
potius quam saevire. Verumtatem si culpam in quoquam reperiat, vel offensam,
quia delectabile ac jucundum est sibi dimittere delinquentem in paenae
dimissionem, vel moderationem jucundum, libentius parcit quam feriat; et
plus se illi propitiam exhibet, quam severam. Nam et agnoscit quod revera
tunc egregie de aliquo vindicta sumitur, cum ei magnanimiter indulgentur: id
enim in suis praecique quaerit, et optat Ecclesia, quod in suo benigno
collecti gremio amore ac devotione proficiant, et in suorum dulcedine uberum
continue delectentur: quibus sponte nos in donis, et gratiis largifluos
exhibemus, ut benevolentia et liberalitate nostra percepta, in nostris, et
ejusdem Ecclesiae beneplacitis fortius roborentur. Quia igitur (te) ipsius
Ecclesiae brachiis totaliter commisisti, eam matrem, et dominam recognoscens,
tua firmata salubriter ad ipsius mandata et obsequia voluntate; nos de hoc
multo concepto gaudio, recipientes te in nostram, et Apostolicae sedis
gratiam, patris, et fratrum tuorum, ac tuis culpis nequaquam obstantibus;
tibique omnes iniurias, et offensas, quas nobis et eidem Apostolicae sedi,
ac Ecclesiae intulisti, totaliter remittentes; quoniam per te, in quo
generis claritas, potentia, industria, et alia quamplura digna laude
concurrunt, honor, commodum, et exaltatio Ecclesiae potuerunt multipliciter,
et efficaciter procurari; providimus personam tuam muneribus sublimare
magnificis, ejusque statum insignibus honoribus illustrare: ut tu de tot
effusorum circa te beneficiorum affiuentia corde laetus, et Ecclesiae valde
gratus ad devotione et dilectionem ejusdem vehementer inardescas.
Hinc est quod cum Regnum Siciliae cum omnibus districtibus et pertinentiis
ad Apostolicam sedem plene pertineat, sitque ad ejus dominium totaliter
devolutum; nos volentes te in illo principaliter et amplifice honorare,
concessiones de Principatu Tarentino, cum Gravini et Tricarici comitatibus,
ac de honore montis S. Angeli dudum tibi factas a quondam Frederico olim
Romanorum imperatore, ac Rege Siciliae patre tuo, prout in ejus litteris,
seu privilegiis confectis exemplum continetur; nobilitati tuae de fratrum
nostrorum consilio auctoritate apostolica confirmamus, etc. usque communimus.
Ac insuper Apostolicum circa te favorem ampliando, praemissa omnia ab eodem
Frederico concessa, de novo tibi et haeredibus tuis in perpetuum, de fratrum
consilio eorumdem, plene conferimus ex gratia speciali. Comitatum etiam
Andrensem pro comitatu Monti-Caveosi, quem nunc tenet nobilis vir B. marchio
de Houmburch, tibi gratiose in concambium duximus concedendum: ita quod et
principatum, et honorem, et comitatus praedictos cum civitatibus, castris,
villis, portubus, baroniis, hominibus, infeudatis, et non infeudatis; terris
cultis, et incultis, sylvis, aquis, aquarumque decursibus, et pascuis; cum
honoribus, dignitatibus, et iis quae ad merum et mixtum imperium
pertinent, et cum juribus, et rationibus et pertinentiis omnibus
eorumdem; tu et iidem heredes immediate a Rom[ana]. Ecclesia, nullum alium praeter ipsam
recognoscendo in iis superiorem, vel dominum, teneatis perpetuo. De quibus
omnibus dilectum filium nobilem virum Galvanum Lanceam avunculum tuum tuo nomine in eorumdem fratrum
nostrorum praesentia curavimus per annulum investire: non obstantibus
quibuscumque excommunicationum, seu privationum aut depositionis
sententiis, in personam memorati Frederici auctoritate Apostolica
promulgatis, seu aliis circa ipsum impedimentis, et quibuslibet statutis,
seu legibus editis, vel edendis, per quae praedictae ipsius Frid[erici].
concessiones infringi, seu irritari, vel vacuari possent, aut etiam revocari,
et qualibet alia in te privationis dignitatis, et honorum, aliorumque jurium
sententia per nos lata.
Volumus autem, ut quotiescumque ipse Catholica Ecclesia pro defensione regni
praefati generalem exercitum congregaverit, vel indixerit, tu dictique
haeredes teneamini pro praedictis quinquaginta milites equis et armis bene
munitos ad serviendum per quadraginta dies vestris sumptibus eidem Ecclesiae
infra regni confinia exhibere. Nos quoque ac ipsa Ecclesia te, ac ipsos
haeredes in praedictorum principatus, et aliorum omnium possessione
manutenebimus, et contra omnes, qui vos molestaverint, impetierint, vel
turbaverint super illis, defensione vobis curabimus assistere opportuna. Et
si aliquem ius in eis, vel aliquo eorum habere constiterit, de contigno illi
concambio in eodem regno studebimus providere. Ad haec pro terris aliis,
quas praedictus marchio et Gualterus de Ocra in eisdem principatu,
comitatibus tuis tenent, aequivalens in ipso regno tibi concambium
concedemus. Nulli etc.
Datum Anagniae per manum Guillelmi magistri scholarum Parmensium S. R. E.
vicecancellarii V. Kalend[as]. Octob. Indict. XIII. Incarnat. Domenicae MCCLIV.
Pontif. vero Domini Innocentii Papae IV. anno XII."
Explicuit adhuc in Manfredum, quo magis illum sibi devinciret, Pontificiam
liberalitatem Innocentius, suasque illi vices in amplissimis provinciis,
demandavit, ut subjestae litterae ostendunt.
"Nostrum te tibi vicarium a Faro usque ad flumen Silens, et ab eodem flumine
infra per terram Beneventanam, et comitatum Molisii, usque Trignium excepto
justitieratu Aprutii, duximus in temporalibus, et iis quae ad merum, et
mixtum imperium pertinent, de fratrum nostrorum consilio statuendum: ita
quod vicariam hujusmodi immediate ab Apostolica Sede recognoscas, et teneas;
et in vita tua, quamdiu fidelis, et obediens, et devotus Ecclesiae Rom[anae].
fueris, eandem exercens vicariam: ordinantes, et praecipientes, quod de
proventibus ex terris, locis et universis districtibus ipsius vicariae
obvenientibus; deductis exinde prius sumptibus, qui fient in custodia
munitionum, castrorum, aliarumque terrarum infra terminos ejusdem vicariae
consistentium, et expensis officialium, qui ad colligendum proventus
hujusmondi fuerint deputati; octo millia unciarum auri habeas, et percipias
annuatim; ita quod tertia pars horum octo millium in Kal. Decembris, et alia
tertia in Kal. Aprilis, et reliqua tertia in Kal. Augusti tibi annis
singulis integre persolvantur."
[Innocenzo IV muore poi in dicembre dello stesso anno 1254,
come scrisse il suo successore Alessandro IV nella sua prima Enciclica:]
"Sane felicis recordationis Innocentio papa praedecessore nostro VII idus Decembris
[1254, hora vespertina spiritum emisisse (annotava fra' Nicolao de Curbio, suo confessore e poi vescovo di Assisi)]
in regno Sicilia, in civitate scilicet Neapolis, de angusto et tetro
carnis carcere vocato, sicut speramus, ad spatiosum et ludicum caeli palatium,
ut de multis laboribus, quos pro Ecclesiae honore ac libertate constanter
pertulit, mercedem quietis percipiat sempiternae: ..."
[tratto da:
"Annales Ecclesiastici", di Caesaris S. R. E. Card. Baronii, od. Raynaldi et Jac. Laderchii,
Ludovicus Guérin typographus editor, Parisiis, 1870, tom. XXI., an. 1254, pagg 471-472, 475.]
[commento:
Emanuele Merra †]
"... Manfredi,
mentre pensava a conservare il reame al fratello suo
Corrado, non dimenticò di rendere stabili le cose sue; ed
unitamente al marchese di Frimburch spedì suoi ambasciatori a
papa Innocenzo IV, perché lo ricevesse nella sua grazia, e
riconoscesse i principato di Taranto, lasciatogli da Federico. Il pontefice
con sua lettera datata da Milano il 21 luglio 1251
[I documento riportato qui a lato], ordinò a
Pietro cardinale diacono di S. Giorgio al Velabro, che col
consiglio dei conti di Acerra e di Caserta, non che dei Capuani
e dei Napoletani desse con dritto fiduciale il principato di
Taranto a Manfredi, e la contea di Andria al marchese di
Frinburch, a patto che prestassero prima omaggio e fedeltà alla
Santa Sede.
Se non che Manfredi, essendosi maggiormente rafforzato, ricusò
di professarsi fiduciario della Sede apostolica, e poiché Andria
era passata alle parti del papa, le fu sopra col suo esercito, e
nel primo impeto l'oppresse, come fece lo stesso con Foggia e
con Barletta.
......................
... Ai 27 luglio del medesimo anno [1254], egli[Manfredi] si
portò in Napoli a prestare giuramento di fedeltà e di obbedienza
al legato del papa. Al pontefice Innocenzo IV spedì in Anagni,
tra gli altri suoi nunzii, Galvano Lancia e Riccardo Filangieri.
Il papa li accolse con grande delizia; indi con
bolla del 27 settembre
1254 datata da Anagni [II documento
riportato qui a lato], dopo aver ricolmato Manfredi di
molte lodi, gli confermò le concessioni fattegli da Federico II,
cioè il principato di Taranto, le contee di Gravina e di
Tricarico, l'onore di Monte Sant'Angelo, e la contea di Andria,
invece di quella di Montescaglioso, che in allora si possedeva
dal nobile uomo Bertoldo, marchese di Hohenbruch; con l'obbligo
egli ed i suoi eredi, sempre che la Chiesa romana mettesse
in armi tutto l'esercito per la difesa del regno, di dare ad
ogni richiesta cinquanta cavalieri ben armati per quaranta
giorni. E nell'istesso tempo creò Manfredi vicario generale del
regno a vita. ..."
[Emanuele Merra, Castel del
Monte, (I ed.1889), Ist. Apicella, Molfetta, 1964, pag.
43]