Acta Sanctorum Septembris

trascrizione del testo in latino di Pietro Possino

Acta apparitionis in Chonis Sisinnio attributa
cum interpretatione Possini
& Annotatis nostris.

[Præfatio]

      1. Mirabilia opera tua, Domine, prædicat in carminibus suis magniloquentissimus propheta & Dei pater David. Quomodo enim non mirabilia & stupenda quæque jam præclare ac planè magnificè perfecta sunt, ut ea nulla oratio possit enarrando consequi? Quippe quibus sua pulcritudo ab eorum artifice Dei Verbo propagata constat, quæque nunc per sanctos Angelos diebus singulis magnificè perficiuntur.
Si enim miraculis cogitationem omnem & rationem humanam superantibus multi mundum impleverunt, quibus sancti Spiritus operâ custodum Angelorum virtus obumbravit; quanta & qualia consentaneum est illis ipsis à materiâ segregatis licuisse mentibus, præsertim verò magno illi Angelorum exercitùs Imperatori?
Si, inquam, corpore implicitos tantis ac tanto intervallo naturam excedentibus donis & charismatis dignatus est, ut per illos & mortuis vita, & cœcis visus, & claudis rectus incessus; & agitatis à dæmone tranquillitas donaretur; & hæc possent una ejus noominis mentione perficere, quantâ existimare oportet præditos esse potestate incorporeos ministros supernæ claritatis, quorum ope his, qui habent corpora, miraculorum efficentia communicatur?

      2. Signis etenim Illis & prodigiis humana comprehensione majoribus simul suæ ipsorum potentiæ magnitudinem ostendunt, simul id agunt, ut secunda lumina à primo lumine participationem aliquam lucis hauriant.
Quare nemo eorum, qui huc convenerunt sæcularibus iisque, quibus minimè oportet, rebus mentem habeat distractam, neque in exteriora effusam; sed ab omnibus abjunctam & ab omni humili curâ vacantem eam exhibeat, in seque colligat, quo statim percipiat, quæ dicentur.
Proponere siquidem vobis volumus ea, per quæ magni cœli militum imperatoris Michaëlis gratia & virtus manifestata est, & magnalia Dei nostri, quem in eo præcipuè cognoscimus & admiramur, quòd tum per se tum per suos famulos ea mirabiliter efficit, quæ nec fatis explicari sermone, nec auditu queant percipi. (a)

[Legenda apparitionis]

3. Sed incipiendum est inde, unde prædicationis Evangelicæ gratia per apostolos Philippum & Joannem omnibus gentibus promulgata est. Inde quippe miraculorum procedit initium: quoniam illorum mirificæ potestatis custos & quasi administrator ille magnus Dei exercituum Imperator fuit.
Divini verbi præconibus & Apostolis aliis alias orbis oras concursantibus perque urbes ac vicos Evangelium promulgantibus, filius tonitrui pari studio in prædicationem incumbens; quippe qui paribus cum ipsis donis dignatus esset, imò & majoribus, utpote qui & plus esset dilectus & plus dilexisset, adeò ut juxta salutiferam crucem astans se filium Matris Domini ab ipso audiret appellari. Hic Ephesi cùm esset, & adoratum à dementibus in ea civitate Dianæ simulacrum evertisset, Hierapolim venit, assumpto secum apostolo Philippo (b), ut illic quoque fidei verbum prumulgarent, dæmonumque præstigiis homines liberarent.

4. Dæmones quippe innumeras induentes formas, & præ invidiâ nostri generis nullam larvæ speciem, quâ sperent fallere, recusantes, sæpe etiam ferarum formas assimulârunt propriæque improbitatis atque malitiæ talibus instrumentis usi, per ipsas incautis hominibus venenum suum pestiferum infuderunt.
Nam & tunc cum signum viperæ ministrâ usi Gentilium dementiâ statuissent, in id ingredientes eò superstitionis miseros traxerunt, ut in numerum cultorum ab ipsis adoratorumque numinum etiam hanc viperam (c) reciperent, spectris scilicet terribilibus miseros decipientes, omnique ipsis illudentes artificio malitiæ.
Sæpe verò Philippo apostolo eos, qui Hierapoli ad se ventitabant, de divinis rebus docente, & suadente, ut omissis stultarum superstitinum somniis, ad cognitionem accederent Dei; hortababantur eum, vocem per os viperæ mittentes, ut exiret è civitate, priusquam malè periret. Sed tunc quidem dæmonibus per orationem Apostolorum Urbe ejectis; qui errori servierant, ad Dei religionem se transtulerunt.

5. Quoniam verò fidei prædicationem miraculorum ostensionibus augeri simul ac confirmari, temporum eorum exigebat flatus, in locum proficiscentes Chæretopa (d) nominatum oculati Verbi testes Apostoli, ibi, sancto Spiritu cooperante, mirabilia patrant, obumbrante jam antea locum illum divinâ gratiâ precibus & intercessionibus magni militiæ principis Michaëlis, haud infra mosaicum miraculum, imò illustrius & sublimius.
Hic enim in deserto de rupe arida redundantem extudit aquæ copiam, siti corporum medentem. Illi vcrò fontem aquæ non corporibus solùm, sed etiam mentibus, medicinam scaturientis, oratione repræsentârunt: quo loco templum Archangeli constructum erat (e).
Ac quamdiu quidem superstites Apostoli, urbes & vicos concursantes, religionis dogmata gentibus proponebant, & sagenâ fidei omnes trahebant, nullus se idololatris dabat aditus ad impetum in Christianos faciendum, virtutes nimirum Jesu Christi, quæ per Aposlolos fiebant, metuentibus.

6. Postea verò quàm illi ex humanis migrantes in cœlestibus tabernacula fixerunt, rursus in eos Ethnici, diu impietatis tum demum elati furiis, incurrebant, errorem veterem propugnantes, odioque incensi Christianorum simul & invidiâ: præsertim cùm cernerent multitudinem ad sanctum fontem in venerandum Archangeli templum confluentem, cùm morbis liberari, tum ad divinum baptismum accedere.
Vir autem quidam ea tempestate Laodiceæ fuit idolis deditus, summosque iis honores adhibens. Hic pater erat unigenitæ filiæ, ex matris utero mutæ. Hunc cum aliis ejusdem sectæ eò proficisci parantem, ubi sacra aqua curationes profundebat, animo fontem obruendi penitusque obliterandi, superstans per somnium Archangelus non prohibuit: sed, Ito, dixit, cum puella tua, ubi sacer mirabiliter extitit fons; &, siquidem credideris, curationem puella consequetur.

7. Ille verò experrectus statim cum puella ibat ad curationem properans, fanctumque fontem intuens, eos, qui curabantur, interrogabat: Cujus invocatione vestris corporihus hanc aquam immittitis? Illis verò, In nomine Patris & Filii & Spiritus sancti, respondentibus: intercedente magno Michaële fideli & verissimo famulo ejusdem sanctæ, consubstantialis (f), tres hypostases habentis Deitatis: attolens hic in cœlum manus orabat, dicens: Domine Deus virtutum, Pater omnipotens, Fili unigenite, & sancte Spiritus, in tribus Personis consubstantialis Deitas, & regnum & virtus magni militiæ principis Michaëlis, continuis apud te precibus auxiliare mihi, syncerè tibi credenti, & præbe filiolæ huic tuæ curationem: haustamque sanctam illam aquam infudit, cùm in faciem tum in universum corpus filiæ. Hæc verò repentè curata, manus pectori imponens, altè exclamavit: Gloria Deo nostro, qui in Patre & Filio & sancto Spiritu adoratur. Magna profectò potestas tibi à Deo data, militiæ princeps Michaël.
Baptizatus igitur statim ille, & filia, & qui circa ipsum omnes, perelegans illud oratorium in nomine militiæ principis Michaëlis illic ædificavit (g): atque ita cum filia Deum benedicens super inopinato illo miracolo revertebatur exultans. Ethnici porrò ringebantur, & in iram furiosè concitabanrur: medicam virtutem, quæ è sacro fonte hauriebatur, & Archangelici sacrarii magnificentiam non sustinentes videre.

8. Annis autem elapsis ferè nonaginta, ex quo divina illa domus in majorem elegantiam (h) constructa est, religioni deditus puerulus, cui patria erat Hierapolis, decimum ætatis annum agens, ad sacrum illud se contulit templum, Archippo nomen ipsi fuit: qui altari indesinenter assidebat.
Hic ubi perfectæ ætatis mensuram attigit, tanto austerioris vitæ studio captus est, ut pane, vino, cæterisque consuetis cibis exinde non uteretur: sicque perduravit annis sexaginta (i). Ac cibo quidem utebatur herbis agrestibus, quas ipse coquens sine sale comedebat semel in hebdomada: potu verò, aquæ unciis tribus ad reperationem fracti nimiâ inediâ & confecti corpusculi.
Virtutis enim esse fundamentum temperantiam reputabat. Erat verò ipsi vestis saccus cilicinus, quem postquam induerat, non deponebat, donec circa corpus dislueret. At ejus cubile lapidibus acutis sternebatur, quos super setis contextus extendebatur cento, eâ dumtaxat gratiâ, ut ii hominum aspectibus subtraherentur. Jam capiti cervical saccus spinis fartus subjacebat, in quibus vir sanctus pungebatur dicam an requiescebat? hocque modo somno defungebatur multo acerbiori & intolerabiliori quâm vigiliâ, remissionis spatium nullum sibi ipsi tribuens: sed corpus quidem, juxta divinum Apostolum, castigans, animam verò immaculatam, & superiorem hostilibus laqueis custodiens quâm maximè.
Arctam quippe & angustam ingredi cùm elegisset semitam, Ne gaudeam, ajebat, super terram, Domine: neque mundi hujus oblectamenta ad me veniant: ne extollantur oculi mei vanitate sæculi hujus, sed lacrymis potiùs spiritualibus impleantur; & cor meum ad agnitionem tuorum mandatorum illuminetur.

9. Quid enim mihi corpus istud nisi lutum omnino fœtore plenum, in corruptionem vergens? ac hujus quidem ornatus, fœditas est animæ. Vestis verò animæ præclara certa in Deum fides, & immaculata vita, carnis contemptus, jejunium assiduum, humicubatio, oratio, eleemosyna, lacrimæ continuæ, & omnia facere in gloriam ejus, qui nos fecit, Dei.
Tunc enim non confundar, ait quoque Propheta, cum perspexero in omnibus mandatis tuis. His supra modum delectatur anima, his ornatur; perinde ac contrariis corpus, crapulis, libidinibus, flagitiis, cupiditatibus absurdis, similibusque omnibus, quibus præstantior nostri pars inferiori subjugatur.
Talem se ipsum tacitis cogitationibus assiduè vovens, orabat in hunc modum. Adjuva me, domine Deus meus, & salva me; & cor meum contere, & humilia, ne in nihilum redigar apud te: mane enim sicut herba florui, & vespere decidens transeo. Et hic quidem hæc meditans nocte & die, & vitam angelicæ similem in carne agens, patientiam sibi præbentem glorificabat Deum.

10. Hostes porrò veritatis invidiæ telis vulnerati, jam continere non valebant effervescentem in se ipsis iram, sed opportunitate captata, comparabant se tum ad Dei servum discerpendum, tum ad sanctum templum cum mirifico fonte delendum. Impii quippe legem Dci non audiunt: quapropter & peccant. Hæc enim inimicos etiam jubet amare.
Illi verò mala homini parabant, nihil umquam de ipsis omninò malè merito: adeo ut sæpe irrumpentes quidam flagellis ipsum crudeliter conscinderent, quidam per crines arreptum à capite traherent, alii barbam vellerent. Sanctus verò juxta divinum Apostolum gaudens in passionibus, propheticum implebat dictum, & imitabatur libertatem, quâ Christus ultrò in salutarem nobis passionem se obtulit, quam propter nos Deus sustinuit, ut nobis impassibilitatem (k) gratificarerut, non contendens neque altercans, neque vocem in plateis mittens. Domino siquidem, quantum in ipso fuit, similem se præstabat, præcellentemque virtutem quandam secum statuebat esse mansuetudinem: cujus ille qui ad nostram similitudinem homo est factus: nec Divinitate tamen propriâ excidens, ideam nobis informavit, dum pulsaretur & illuderetur ab impiis.

11. Ac gentilium quidem aliqui manu factâ concurrebant, velut sacrum fontem obturaturi, videntes autem flammam ignis illinc emicantem atque in faciem ipsis occurrentem, territi metuque amentes recedebant.
Quibus tali furore sacrilegum odium expromentibus, Sanctus, quamquam intolerabilibus semper colluctans malis, nihilo minùs tamen invictus perstitit; mentis oculum in Deum intendens, speque inde totus pendens. Anima siquidem virtutibus omnis generis purgata, Deoque conciliata, ac propiùs admota, valet & folet tentationum procellis immota obstare.
Quod nimirum idedolatras incredibiliter angebat. Ut enim lucis refracti radii percellunt infirmos oculos, sic status ille generosus & constans, quem vir sanctus adversis omnibus opponebat, haud mediocri dolore pungebat impiorum animas veneno malitiæ turgentes.
Videntes igitur illum ita se fortiter gerentem Deique protectione damno immunem; simul intelligentes superstitionis interitum non longè abfore; conati sunt: ô incredibilem audaciam! fluvium, qui illac transibat nomine Chrysen, juxta sacrum altare fluentem, cum fonte sancto confundere, sicque miraculum obruere.

12. Ut autem successu cassa machinatio erat, nec procedebat inceptum (quippe cum maximè conabantur id facere, divina quadam vi aqua à fronte repellebatur ejusque impetus refriagebatur, bifariamque se dividens à dextris altaris fluebat innoxiè) quid consilii caperent non habebant.
At seminator zizaniorum non cedehat victus, subspargens ipsorum mentibus atque subjiciens, quæ consentaneum erat & sug gerere ipsum, & illos exequi, semel ejus retibus captos & machinis. Cohorte enim idololatræ quasi quinque millium (l) virorum collecta, Laodiceæ consilium in suam autorum perniciem profecturum inierunt. Ut nimirum ab orientali parte alios duos fluvios descendentes, neque longè ab oratorio distantes, quorum a1terum Cuphum, alterum Lycocaprum (m) vocabant, inter se in montis cacumine miscentes, & ad terminos hinc Lycicæ perducentes, in divinum templum & sacrum fontem immitterent: haud magnæ sibi operæ rem fore dicentes eluvione locum delere, fluminibus ex alto per præceps, eò ruentibus: non emin utique obstiturum quidquam adversus tantam vim, quominùs facilè omnia aquis obruerentur. Neque jam sustinebant ipsorum quidem suam videre superstitionem exulem (n); religionem verò mentibus hominum admissam & in honore habitam.

13. Igitur à jugo montis orsi, ubi fluvii confluebant, profundam fossam excavant; ut in eam aquam derivarent, Deique templum ita mergerent. Quod autem abrupta montium ac declivia studiosè molibus occupâssent, obturatis effugiis omnibus, ingenti copiâ confluens aqua voragines montium implevit.
Sanctus porrò videns diabolicas gentilium molitiones, abjectus humi tamquam mortuus, Deum obsecrabat, locum ut sanctum illum innoxium ab eluvione servari annueret. Sicque afflictus ad multas dies perduravit impastus, velut affixus solo, aquis potiùs inundantibus suffocari certus, quàm ex eo, in quo confederat loco cedere, credens in Deum, à pusillanimitate spiritus & tempestate sperantes in se liberantem.
Postquam verò impiis omnia ad destinatum parata erant, hortabantur se invicem, dicentes; Immissis in fontem & locum, qui Sanctus dicitur, fluviis, abstemus longiffimè & ejus submersionem, ipsorum inundationem mox futuram spectemus.

14. Perfectis igitur omnibus, ex eo loco recesserunt, ne præoccuparentur aquâ caventes. Longéque ad Meridiem progressi, spectabant alius alii demonstrantes aquam magno impetu & sonitu ruentem.
Interea Sanctus, O fidem non vacillantem! ad salvare potentem Deum totum se ipsum conferens, pronus humi jacens, lacrymarumque vim fundens; atque, ut jam dixi, sine intermissione Deum alta voce rogans, mitteret Michaëlem magnum suum militiæ principem: castraque circùm metaretur, & se protegeret.
Tum repentè velut divinitus œstro quodam percitus rapidè exurgens cepit propheticum illud cantare carmen: Elevaverunt flumina, Domine, elevaverunt flumina voces suas: elevabunt flumina fluctus suos à vocibus aquarum multarum. Testimonia tua credibilia facta sunt nimis. Domum tuam decet sanctitudo, Domine, in longitudinem dierum.
Dum autem hic talia psalleret, horribilis repentè tonitrûs fragor extitit testis præsentiæ magni militiæ principis Michaëlis. Novit enim mandare Dominus Angelis suis, ut custodiant eum, qui habitat in ejus adjutorio, in omnibus viis suis.

15. Ut igitur & justus servaretur, & locus ac templum sacrum, & qui supervacuè peccaverant, ad cognitionem Dei converterentur, & glorificaretur Deus, faciens magna & investigabilia miracula, visus est, tamquam columna ignea pertingens à terra in cœlum, Michaël archangelus, ac rupi, cui altare innitebatur (o), insistens, magna voce Sanctum ad se vocavit: Ades huc, inquiens, vir Dei.
Ille verò fulgurantem splendorem Angelicæ gloriæ capere non valens, consternatusque ac perterritus in terram velut mortuus cecidit. At cælestis militiæ Princeps surgere ipsum ac quantocyus ad se venire præcepit. Qui cùm in summa trepidatione respondisset: Domine, non sum dignus accedere ad te; horrore enim concutior ad aspectum tuum: Surge, respondit, nihil metuens.
Cùm surrexisset igitur timore mentem ac stupore plenus, ac paululùm processisset, tremens stetit: & inaccessam quidem magnitudinem gloriæ ejus ne intueri quidem poterat: vocem autem audivit maximam sic dicentem: Ego sum Michaël imperator exercitûs Domini: quod si tu, cúm sis justus, ad meam servi consternaris speciem, quomodo qui in injustitiis vixerunt, sustinebunt magnam Dei & Salvatoris nostri Jesu Christi secundam apparitionem; quando manifesté veniet? Sta igitur immotus nequaquam metuens.

16. Et ecce aqua, prô miraculum! sese devolvens vorticosis fluctibus, sonituque ac collisione magna præcipitans, loco, cui Archangelus institerat, appropinquavit quidem: cæterùm ejus verbo increpita, dicto citiùs reflexa est. Diuque suspensa tremore quodam veluti trepidans in altitudinem quandam elevata est.
Si enim ad muri soliditatem concreverunt olim aquæ virgâ percussæ Moysis, exercitum ex Ægypto in terram promissionis traducentis, quidni factum idem fuerit verbo magni cœlestis omnis militiæ præfecti Michaëlis? Jam porrò, ait Archangelus ad Sanctum: Vides, quanta sit virtus Dei? Ille autem tremens simul & gaudens, Video, ait, Domine.

17. Et tunc supernæ militiæ Princeps inopinatum illud & sermone majus miraculum ostendit. Virgæ enim ictu (p) & uno vocis imperio redundantem fluviorum torrentium æstum ad petram jam antè perruptam ac fornacis in quandam speciem hiantem retrò avertit, perenniter in contraria fluxurum.
Statim porrò ac ad eam, quæ jam olim ibi erat, fornacis speciem refractæ sunt aquæ, omnisque circa commota regio, omnesque, ut par erat, perculsi sunt incolæ, cœlestis militiæ Dux signaculum (q) crucis hiatui imponens, dixit: In nomine Jesu Christi veri Dei nostri & Salvatoris, omnis languor in loco illo conteretur, vexati à spiritibus immundis curabuntur, & omnes, qui fide non dubiâ ac syncerâ accesserint, ac ex hoc sacro fonte hauserint, repente sanitati restituentur.
Quibus ille quidem dictis in cœlum redit.

18. Sanctus autem ipsum videns instar flammantis ignis in cœlos referri, vertigine & horrore plenus, subit psallens sacri templi adyta: Misit Deus Angelum suum & liberavit; & servavit me à laqueo venantium, sanctumque templum suum ab aquarum inundatione custodivit illæsum.
Sic gratulatus, mansit ex tunc juxta altare, malè habendo corpori, ad Deumque adducenti orationi assiduæ, ac jejunio generosiùs insistens, donec eò, quò tamdudum desiderio ferebatur, translatus tandem (r) est.
Hæc sunt virtutis Christi prodigia. Hæc omnipotentis manus ejus excelsa opera. Hæc militiæ principis Michaëlis seduli patrocinii & benevoli auxilii divinitus ipsi data stupenda miracula. Nos verò admirabilem illum Archippum imitemur, qui virtutum usu dignum semetipsum magni militiæ principis Michaëlis visione reddidit. Vitæ verò, Deo gratæ disciplinam operibus ipsis amplectamur (s), nullis hujus vitæ gaudiis nos sinentes abstrahi; ut magni hujus Archangeli colloquio dignati, quemadmodum Sancto illi contigit, æternas gratias omnium bonorum autori Deo referamus.

19. At ô divinæ militiæ princeps Michaël! O magna & stupenda, admiratione & fide majora, per concessam tibi divinitus gratiam & virtutem efficiens prodigia! ipfe nos è cœlo intuens, quidquid bonum & utile nobis videris, assiduis tuis ad Deum precibus & intercessionibus, animabs nostris in singulos dies impetra: vitaque opprobrio & dolore carens nobis tuis laudatoribus ut indulgeatur, apud Deum oratione confice. Atque ut pacis Angelus, & fidelium via dux, corporumque & animarum nostrarum cultos, quandocumque hinc migrabimus, cum gloria nos suscipere, quamvis magnum sit, quod petimus, tamen annue: ut ob id ipsum gratulatoria Deo nostro cantica canamus: quem decet omnis gloria, honor & adoratio, nuns & semper & in sæula sæculorum. Amen.

NOTE    _

(a) Hæc præfatio non est in Actis Archippo tributis, nec in Latinè editis. In his tamen habetur alia perbrevis, quæ apud Surium videri potest.

(b) Consonant Acta in referendo ad tempora Philippi & Joannis miraculorum S. Michaëlis initium. Veruntamen, ut ante monui, legitimus S. Michaëlis cultus ibidem multò recentior videtur. …

(c) Viperam Hierapoli, quæ civitat erat Phrygiæ Pacatianæ, cultam fuisse à Gentilibus, & orationibus S. Philippi occisam, habent qualiamcumque S. Phipippi Acta, ad 1 Maii data. Apud Surium etiam dicitur occisa. In his verò & aliis Græcis Actis mors viperæ non asseritur, saltem clarè, sed demones dicuntur urbe ejecti.

(d) Locus etiam Χαιρέτοπα scribitur in Synaxario Sirmondi & in Actis Archippi, imò & in Græcis, quæ Latinè data sunt à Surio, ut perspicio ex alia versione eorundem Actorum, memorata num. 192. Surius tamen habet Cheretopa. In solo Synaxario locus videtur poni in civitate Colossensi, & solus Joannes ad illum locum profectus dicitur, ut etiam est apud Surium, ubi martyrium Philippi præmittitur, & in Actis Archippi, omisso tamen Phipilli martyrio. …

(e) Vox ίδρυτο, quam Possinus vertit “constructum erat”, potest etiam verti “construebatur”. In aliis omnibus Actis laudatis non dicitur jam tum exstructum fuisse templum, sed exstructio postea refertur.

(f) Voces “consubstantialis & tres hypostases”, sive [relative parole greche] non sunt temporum Apostolicorum, nec trium primorum seculorum, sed invente hæresis Arianæ causâ.

(g) Si verum est miraculum modò relatum, eaque de causa oratorium S. Michaëlis exstructum, res illa potiùs contigerit seculo V aut VI circitèr, quàm secondo, ad quod referendum esset ex ordine relationis. In reliquis Actis constructio templi hoc tantùm loco refertur, illudque in Actis Archippi vocatur “oratorium parvum”, apud Surium verò & in Synaxario dicitur “templum magnificum”. Verisimile est, initio modicum fuisse oratorium, & postmodùm exstructum fuisse templum magis amplum, sed omnia multò seriùs peracta.

(h) Existimo, illud “εἰς κάλλω-” recte exponi posse “pulchrè”, ut sensus tantùm sit, “ex quo divina illa domus pulchrè constructa erat”; ac si Laodicenus ille oratorium primus extruxisset, ut in aliis Actis legitur. Magis tamen credo cum Possino, Sisinnium nostrum voluisse, minus aliquod “S. Michaëlis” oratorium ibi antea fuisse, …

(i) Consentiunt reliqua Acta de ætate & gestis Archippi hic relatis, sed Synaxarium ætatem decem annorum, qua ibi cœpisset habitare omittit, virtutes verò breviter compendio insinuat, & “septuaginta annos” eiusdem apud oratorium habitationi attribuit. …

(k) Intellige excellens pravarum affectionum per Dei gratiam dominium, non omnimodam “imphallibilitatem” aut ἀπάθειαν, ad quam humana fragilitas non pertingit.

(l) Quemadmodum vexationes Archippi, relatæ num. 10, aut commentitiæ videntur, aut saltem supra veritatem amplificatæ, sic & sequentes Gentilium canatus ad obturandum fontem, & ad Chrisen fluvium cum aqua salutifera miscendum, parum habent probabilitatis. At asserta hîc quinque millium virorum collectio contra unum hominem, & ad evertendum oratorium, omnem superat fidem. Nam si publico magistratuum consilio ista fiebant, ut insinuant Acta Archippi, poterant minori difficultate locum ipsum adire, Archippum occidere, & oratorium cum fonte destruere. Si verò privatorum seditionem quis maluerit credere, tot hominum seditiosorum audacia minori compendio omnia peragere tentâsset.

(m) Fluvii Lycus & Caper noti sunt circa Colossas & Laodiceam, & ambo in Meandrum decurrunt, ut & Lycocaper ex eorum concursu nomen habere potuerit. Cuphus, uti & Chrise, num XI nominatus, quos apud geographos non invenio, possunt esse amnes ignobiles, quales ubique ferè reperiuntur complures. Facilè credi potest, ut jam dixi, exundatione dictorum fluminum, aut unius ex illis, in præsenti periculo fuisse oratorium S. Michaëlis, & deinde hominum malitiæ attributum fuisse, quod solâ aquarum violentiâ factum erat. Tamen paucorum hominum malitia clanculùm etiam aquarum impetui occasionem præbere potuit, perruptis nocturno tempore aquarum repagulis. Verùm quinque millia hominum congregare ad perficiendum, quod duorum fortasse aut trium perniciosa industria moliri poterat, est fabulosas conjecturas comminisci.

(n) Si verè aliquot hominum malitiâ periculum oratorio fuerit illatum, & Gentiles id egerint, quòd suam viderent “superstitionem exulem”, res non fuit peracta tribus primis æræ Christianæ seculis, & ne quarto quidem verisimiliter figi potest.

(o) Malim hîc vertere, “cui oratorium erat vicinum”.

(p) Consentit Archippus de modo, uti & synaxarium, apud Surium verò pro “ictu virgæ” substitutum srt signum Crucis. Verùm hîc non dicitur “S. Michaël” hiatum terra fecisse, ut reliqua omnia habent, sed aquam ad hiatum terra, qui ante ibi erat, retro egisse, ut observatum in Commentario num. 189.

(q) Illud signaculum crucis etiam est in Actis Archippi & Surii cum verbis, quæ sequuntur; nec tamen omnia illa “S. Michaëlis” credenda sunt, sed potiùs auctoris, qui verisimiliter mediatus est omnia dicta factaque “S. Michaëli” attributa. In Synaxario Sirmondi, relato miraculo, quo multitudo aquarum in hiatum terræ infusa dicitur, adjungit, ab eo locum Χώνας vocatum, ut habet etiam Menologium Basilianum. Hoc autem si verum est, miraculum certò contigit ante annum 787, & verisimiliter post 692: nam intra illud tempus nomen Colossarum in Chonas videri mutatum, ostendi in Commentario num. 191. Non inveni ullum monumentum, ex quo constare possit, miraculum esse vetustius.

(r) In Actis Archippo tributis mors ejus omittitur cum reliquis sequentibus. Apud Surium verò & hîc obiisse dicitur, nec ullibi aut miraculi, aut mortis Archippi tempus exprimitur, aut ullus imperator vel episcopus nominatur.

(s) Pro hisce & sequenti “S. Michaëlis” invocatione apud Surium hæc solum leguntur. “Miracula autem in hodiernum usque diem fidelibus scatent uberiùs intercessionibus ipsius Michaëlis principis incorporeorum.” Synaxarium de cultu “S. Michaëlis” subjungit. “[segue testo Greco originario, che indi traduce:] Hæc igitur de causa memoriam Archangeli celebrantes, congregamur in venerando ejus templo, quod situm est in Anaplo”. De hæ, “S. Michaëlis” ecclesia continuò disseram.